تعیین قیمت شیر خام به عنوان یکی از کالاهای اساسی، وظیفه ستاد تنظیم بازار کشور است. شورای قیمت گذاری کالاهای کشاورزی و دامی با ریاست وزیر جهاد کشاورزی، مسئولیت اعلام نرخ خرید تضمینی شیر خام را بر عهده دارد. مدتی است که موضوع عدم ابلاغ مصوبه افزایش قیمت شیر خام مطرح شده، در حالی که قیمت محصولات لبنی افزایش یافته است.
احمد مقدسی، رئیس انجمن صنفی گاوداران، در اوایل مهر ماه اعلام کرد که در جلسه ستاد تنظیم بازار، قیمت مصوب هر کیلو شیر خام با چربی ۳.۲ درصد درب دامداری ۱۸ هزار تومان تعیین شده است. از اول مهر ماه، کارخانه‌های لبنی موظف بودند هر کیلو شیر خام را با نرخ ۱۸ هزار تومان خریداری کنند. اما کارخانه‌های لبنی اعلام کردند که هیچ مصوبه‌ای در خصوص افزایش قیمت شیر خام دریافت نکرده اند و امکان تعیین قیمت محصولات لبنی برای مصرف کننده نیز ممکن نیست.
رضا باکری، دبیر انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران، اعلام کرد که تا امروز (با گذشت ۶ ماه از سال ۱۴۰۳) کارخانه‌های لبنی هیچ ابلاغیه‌ای در خصوص نرخ خرید تضمینی شیر خام دریافت نکرده اند و دستگاه‌های ذیربط هیچ مصوبه‌ای در این زمینه ابلاغ نکرده‌اند.
به گفته باکری، تاخیر در ابلاغ این مصوبه، با توجه به لزوم تبعیت قیمت محصولات لبنی از مصوبات ستاد تنظیم بازار کشور و شورای قیمت گذاری کالاهای کشاورزی، به روابط تامین کنندگان مواد اولیه (دامداری‌های کشور) و صنایع لبنی آسیب جدی وارد کرده است.
پیامدهای افزایش قیمت محصولات لبنی
مصرف سه تا پنج واحد شیر و لبنیات در هرم غذایی روزانه افراد جامعه ضروری است و شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و دوغ می‌شود. سرانه مصرف سالیانه شیر و لبنیات در کشورهای پیشرفته ۳۵۰ تا ۴۵۰ کیلوگرم و میانگین جهانی آن ۳۰۰ کیلوگرم است. اما در ایران سرانه مصرف سالیانه شیر و لبنیات یک سوم میانگین جهانی است. در برنامه توسعه چهارم هدفگذاری شده بود که سرانه مصرف شیر و لبنیات در ایران به ۱۶۵ کیلوگرم به ازای هر نفر در سال برسد، اما این رقم هنوز محقق نشده است.
افزایش قیمت شیر خام به افزایش قیمت محصولات لبنی منجر خواهد شد. اگر قیمت شیر خام ۲۰ درصد افزایش پیدا کند، لبنیات حدودا ۲۵ درصد افزایش قیمت را تجربه می‌کند. با توجه به اینکه سرانه مصرف شیر در ایران یک سوم میانگین جهانی است، گرانی ها بر سوءتغذیه در جامعه دامن خواهد زد. چراکه طبق برنامه چهارم توسعه قرار بود سرانه مصرف تا میانگین جهانی افزایش یابد.
علی احسان ظفری، رئیس هیات مدیره اتحادیه فرآورده‌های لبنی، با اشاره به محصولاتی که با بیشترین افزایش قیمت مواجه خواهند شد، گفت: افزایش قیمت شیر بر افزایش قیمت محصولات لبنی بر پایه شیر مانند پنیر بیشترین تاثیر را می‌گذارند. کمترین قیمت در بین محصولات لبنیاتی خود شیر است. اگر این روند افزایشی ادامه یابد، شاهد کاهش هرچه بیشتر مصرف لبنیات خواهیم بود.
علت افزایش قیمت محصولات لبنی چیست؟
یکی از مشکلات موجود در سبد غذایی این است که هر چند وقت یکبار شاهد تغییر قیمت محصولات لبنی هستیم. برای مثال قیمت شیر و لبنیات به دلیل افزایش هزینه بسته بندی گران شده بود. قبل از آن نیز اعلام شد که قیمت شیر خام و لبنیات به دلیل حذف نهاده های دامی از لیست تخصیص ارز دولتی افزایش پیدا کرده است. به عبارت دیگر قیمت شیر و لبنیات به قدری افزایش یافته است که میزان سرانه مصرف شیر ایران به کمتر از دو دهه قبل رسیده است.
با وجود اینکه در مقطع کنونی تقاضا برای مصرف شیر و لبنیات در کشور بسیار پایین است، این افزایش قیمت های پی در پی منجر به کاهش بیشتر تقاضا برای شیر و لبنیات خواهد شد. در این شرایط، دولت باید برای جلوگیری از مشکلات ناشی از این وضعیت برای سلامت جامعه، اقداماتی مانند پرداخت یارانه مصرف لبنیات انجام دهد. پیش از این قرار بود که کارت خرید الکترونیکی برای مردم فعال شود تا قیمت کالاهای اساسی مانند لبنیات، گوشت و … برای مصرف کننده ها به ویژه دهک های پایین جامعه ارزانتر تمام شود. اما این اقدام انجام نشده و مصرف شیر و لبنیات توسط دهک های پایین جامعه به شدت کاهش یافته است.
از سوی دیگر، سیاست گذاری غیرشفاف درباره قیمت شیر خام نیز به مشکلات افزوده است. چراکه در شرایط کنونی بسیاری از شرکت ها قیمت محصولات خود را بالاتر برده اند. این موضوع نشان می دهد که نظارت بر بازار ضعیف است. پلتفرم های فروش آنلاین که کالاهای مصرفی به خریداران تحویل می دهند نیز قیمت این محصولات را نجومی کرده اند.
توزیع شیر مدارس در فشار گرانی و نبود زیرساخت ها
سال گذشته وزارت آموزش و پرورش بعد از توقف ده ساله توزیع شیر در مدارس، آن را در چند استان کشور اجرایی کرد. قرار بود این پروژه در کل کشور اجرایی شود. اما در ادامه به دلیل عدم وجود زیرساخت های تولید شیر در برخی استان ها و نیز قیمت محصولات لبنی این پروژه با چالش هایی مواجه شد. در حالی که بر هیچکس پوشیده نیست در شرایط کنونی که سفره مردم به دلیل تورم ها کوچک تر شده است، این وظیفه دولت است که مانع از زیاده خواهی صنایع شود. البته نباید فراموش کرد که بسیاری از مغازه های لبنیات سنتی بدون توجه به ملاحضات و مصوبات هرگاه که بخواهند بر قیمت محصولات لبنی می افزایند. اتحادیه ها نیز ظاهرا وظیفه ای نمی بینند که بر کیفیت و قیمت محصولات آنها نظارت کنند.
در حال حاضر بسیاری از این صنایع به بهانه ای که ذینفعان آنها سهامداران است و سودآوری در اولویت برنامه آنها قرار دارد، همواره به دنبال گران کردن قیمت محصولات لبنی هستند. در حالی که هم اکنون بازارهای صادراتی برای این شرکت ها فراهم است و می توانند بخشی از محصولات خود را برای رشد سودآوری صادرات کنند. همانطور که در دو سال گذشته بسیاری از این شرکت ها برای نخستین بار به بازار روسیه وارد شدند. البته پیش از این بازار کشورهایی مانند عراق نیز به نوعی در تصاحب شرکت های لبنیاتی ایران بوده است. به طور قطع درآمدهای ارزی می تواند سودآوری قابل توجهی برای انها به ارمغان بیاورد. بنابراین نباید به بازار داخلی به عنوان محلی برای کسب سودهای نجومی نگاه کنند.