## نان، دردسر بزرگ سفره‌های ایرانی: از گران‌فروشی تا کم‌فروشی
نان، عنصر اصلی سبد غذایی هر ایرانی است و تأثیر قابل توجهی بر امنیت غذایی کشور دارد. به همین دلیل، دسترسی به نان ارزان و با کیفیت، می‌تواند اعتماد مردم به حاکمیت را افزایش دهد. اما متأسفانه، در هفته‌های اخیر، نه تنها تخلفات نانوایی‌ها کاهش نیافته، بلکه شاهد بازگشت کم‌فروشی و گران‌فروشی به صدر اخبار هستیم.
قاچاق آرد، فروش نان به دامداری‌ها، صنعتی پزان و شیرینی‌فروشان، گران‌فروشی و کم‌فروشی ازجمله تخلفاتی است که نانوایی‌ها را در صدر نارضایتی و شکایات مردم و مسئولان قرار داده است. حتی طرح تجهیز نانوایی‌ها به کارت‌خوان هوشمند، که قرار بود این تخلفات را ریشه‌کن کند، نتوانسته است به هدف خود برسد. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که این تخلفات در سایه عدم نظارت مستمر، با وجود افزایش قیمت نان، همچنان در بسیاری از نانوایی‌ها ادامه دارد.
## تأثیر گران‌فروشی نانوایی‌ها بر امنیت غذایی
امنیت غذایی، به معنای دسترسی همه افراد به غذای کافی، سالم و مغذی است. نان، به عنوان یک ماده غذایی اساسی، نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی ایفا می‌کند. تولید نان باکیفیت و بهبود روش‌های تولید، می‌تواند ضایعات را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد. علاوه بر این، توجه به کیفیت نان و استفاده از آرد مناسب، می‌تواند به بهبود سلامت جامعه کمک کند.
رسیدن نان ارزان به سفره مردم، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر اعتماد به حاکمیت و دولت داشته باشد. این تأثیر از چند جنبه قابل بررسی است:
1. **تأمین نیازهای اساسی:** نان، به عنوان یکی از نیازهای اساسی مردم، نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی دارد. دولت با ارائه نان با قیمت مناسب و کیفیت بالا، توجه و تلاش خود برای تأمین نیازهای اولیه جامعه را نشان می‌دهد.
2. **کاهش فشار اقتصادی:** در شرایط اقتصادی دشوار، دسترسی به نان ارزان، می‌تواند فشار اقتصادی بر خانوارها را کاهش دهد. این امر می‌تواند باعث افزایش رضایت عمومی و اعتماد به سیاست‌های اقتصادی دولت شود.
3. **نماد عدالت اجتماعی:** توزیع عادلانه نان و دسترسی همه اقشار جامعه به این ماده غذایی اساسی، نشان‌دهنده کارآمدی و عدالت اجتماعی در حاکمیت است. این موضوع می‌تواند به افزایش اعتماد عمومی به دولت و نهادهای حکومتی منجر شود.
4. **پاسخ به نیازهای فوری و اضطراری:** در مواقع بحران و شرایط اضطراری، تأمین نان ارزان و دسترسی آسان به آن، نشان‌دهنده توانایی دولت در مدیریت بحران‌ها و پاسخ به نیازهای فوری مردم است.
5. **تقویت همبستگی اجتماعی:** وقتی مردم احساس کنند که دولت به نیازهای اساسی آنها توجه دارد، به تقویت وفاق در کشور و تلاش بیشتر مردم برای توسعه کشور منجر می‌شود.
## شکایت از گران‌فروشی نانوایی‌ها: صداهایی از دل جامعه
از جمله شکایات اصلی مردم از گران‌فروشی نانوایی‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. **صف‌های طولانی:** با وجود افزایش تعداد نانوایی‌ها، صف‌های نانوایی‌ها نسبت به قبل شلوغ‌تر شده است.
2. **وزن چانه‌های نان:** بسیاری از نانوایی‌ها، در سایه نظارت ضعیف نهادهای نظارتی، وزن چانه‌های نان را کاهش داده‌اند.
3. **کم‌فروشی:** برخی نانوایی‌ها به اندازه نیاز مردم نان نمی‌دهند.
4. **فروش آرد به جای نان:** برخی نانوایی‌ها، در ازای کارت‌های کشیده شده برای نان، آرد به مشتریان تحویل می‌دهند و پول آرد را در قالب نان از مردم می‌گیرند.
5. **تبعیض در فروش:** در برخی شهرستان‌ها، به ویژه در شمال کشور، نانوایی‌ها به خریدارانی که نمی‌شناسند نان نمی‌فروشند و می‌گویند آرد کم است.
6. **کارت‌کشی غیرمعمول:** در بسیاری از موارد، نانوایی‌ها کارت‌های بیشتری از تعداد نان درخواست شده توسط مشتری می‌کشند و پول مازاد را به شخص بازمی‌گردانند.
7. **فروش اجباری نان کنجدی:** برخی نانوایی‌ها اقدام به فروش اجباری نان کنجدی یا کره‌ای می‌کنند و می‌گویند پخت نان ساده ندارند.
8. **دل‌بخواهی بودن زمان پخت:** زمان پخت نان، بدون برنامه مشخصی انجام می‌شود و بسیاری از نانوایی‌ها به بهانه تمام‌شدن آرد و خمیر، نانوایی را تعطیل می‌کنند.
9. **کیفیت پایین نان:** نانوایی‌ها، کیفیت پایین نان را به کیفیت پایین آرد نسبت می‌دهند.
10. **فروش نان به دامداران:** تعداد بسیار بالای نان به دامداران فروخته می‌شود.
11. **بی‌پاسخ ماندن شکایات:** سامانه‌های دولتی به‌درستی عمل نمی‌کنند و سامانه ۱۲۴ پاسخگوی مردم نیست و پس از مدت‌ها پیگیری، موضوع را به کم‌کاری بازرسان جهاد کشاورزی نسبت می‌دهد.
## گران‌فروشی نان کنجدی: کنجدی که سودی ندارد
تفاوت فاحش قیمت نان معمولی با نان کنجدی، باعث نارضایتی مردم شده است. گران‌فروشی نان کنجدی، با ارزش‌افزوده تقریباً صفر، منجر به اعتراضات زیادی شده است. چند عدد کنجد، تفاوت چند برابری قیمت نان را رقم می‌زند.
گران‌فروشی نانوایی‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که قیمت‌های مصوب جدید، نسبت به افزایش قیمت کالاهای اساسی مانند نان، اقدام می‌کنند. متأسفانه، شکایتی از آنها صورت نمی‌گیرد یا مبادی ذی‌ربط مانند اصناف پیگیری جدی را انجام نمی‌دهند. این موضوع در روزهای اخیر و پیش از اعلام قیمت نان هم تکرار شد و نانوایی‌ها چند روز پیش از اعلام قیمت نان، این کالا را گران‌تر از قیمت مصوب می‌فروختند.
## عدم رسیدگی به تخلفات نانوایی‌ها: ضعف نظارت
مسئولان، گران‌فروشی نانوایی‌ها را در اولویت بازرسی‌ها قرار داده‌اند. بازرسان دائماً به نانوایی‌ها مراجعه می‌کنند و نانوایی‌های متخلف را به سازمان تعزیرات حکومتی معرفی می‌کنند. اما جرایم بازدارنده نیست و پرداخت جریمه، جزء کوچکی از سود یک روز یک نانوای متخلف است.
با اجرایی شدن گام اول مرحله دوم طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، قرار بود تخلفات کاهش یابد. اما هنوز هم گران‌فروشی نانوایی‌ها فراتر از نرخ درج شده در کارت‌خوان‌های هوشمند اتفاق می افتد. دولت سالانه حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان یارانه آرد پرداخت می‌کند تا نان با قیمت مصوب عرضه شود، اما هنوز این اتفاق در نانوایی‌ها نمی‌افتد. با وجود پرداخت یارانه نان از بیت‌المال، سود آن به جیب برخی خبازان سودجو می‌رود.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که نان با نرخ مصوب، کمتر به دست مردم می‌رسد. در کنار گران‌فروشی، کم‌فروشی هم اتفاق می‌افتد. نان ساده را با قیمت بالاتر از نرخ مصوب می‌فروشند و نان کنجدی را با قیمت گزاف به مردم عرضه می‌کنند.
## ادامه تخلف خبازان: شکایات بی‌نتیجه
بازدید میدانی نشان می‌دهد که گران‌فروشی نانوایی‌ها همچنان ادامه دارد. گزارش این تخلفات به سامانه ۱۲۴ هم داده شده است، اما تخلفات همچنان ادامه دارد. در برخی نانوایی‌ها، نان پخته شده کمتر از وزن استاندارد به دست مشتری می‌رسد. در پاسخ به شکایت مشتری از سبکی نان و سوختگی آن، نانوا می‌گوید: “ایراد از آرد است.”
در نهایت، مسافران مجبور به تهیه نان‌های حجیم و آزادپز به قیمت بالاتر می‌شوند. همچنین، در روستاها، نانوایی‌ها به مسافران، نان کمتری نسبت به تعداد درخواستی ارائه می‌کنند، اما به اشخاصی با عنوان مدرسه، کارخانه و … صدها نان را یکجا می‌دهند. بعداً مشخص می‌شود که این افراد دامدار هستند و نان را به دام‌های خود می‌دهند.
## ضعف نهادهای نظارتی: قوانین ناکارآمد
چرا باید یک نانوا از تخلف خود و با ظلم به اکثر مردم، روزانه ۳ تا ۵ میلیون تومان سود نادرست را به جیب بزند؟ و تازه این به‌جز آردی است که پنهانی به شیرینی‌فروشی‌ها و آزادپزان می‌فروشند.
کاربر سامانه ۱۲۴ در پاسخ به علت عدم پیگیری و زمان‌بر شدن رسیدگی به شکایات مردمی اظهار کرد: “سامانه ۱۲۴ در زمینه تخلفاتی که مربوط به وزارت جهاد کشاورزی است فقط ارسال‌کننده شکایت است و وزارت جهاد کشاورزی هم مثل وزارت صمت بازرسان حرفه‌ای دوره دیده و باتجربه ندارد. از نیروهای افتخاری با یک آموزش چند هفته‌ای برای رسیدگی به این شکایات استفاده می‌کند.”
در نهایت باید گفت: هنوز برخی نانوایی‌ها با وجود مجهز شدن به کارت‌خوان هوشمند، در برابر استفاده از این کارت‌خوان‌ها مقاومت می‌کنند. در برخی مواقع، به ویژه ساعات آخر کار و در شب که تعداد ناظران کمتر است، اقدام به دریافت وجه از مردم توسط کارت‌خوان‌های سیار یا دریافت هزینه نایلون به جای هزینه نان می‌کنند.
جلوگیری از گران‌فروشی نانوایی‌ها یک مطالبه عمومی مطرح است و شهروندان از سامانه ۱۳۵ سازمان تعزیرات حکومتی یا سامانه ١٢۴ سازمان صنعت، معدن و تجارت انتظار دارند با فوریت با این افراد برخورد کنند. ادامه راه با این روند به‌نوعی غیرممکن است و پیامد آن چیزی جز ظلم به بیت‌المال و بدتر شدن شرایط و عدم رسیدن به شعار کاهش تورم و افزایش تولید نیست.
## فروش کیلویی نان: راهکاری برای حل مشکل؟
به عقیده بسیاری از کارشناسان، با هر بار افزایش قیمت نان، متأسفانه کیفیت نان در خبازی‌ها بالا نرفته و کم فروشی در برخی واحدها بیشتر می‌شود.
در اردیبهشت سال ۱۴۰۱، دولت در طرحی فروش کیلویی نان به جای فروش عددی را به عنوان پیشنهادی برای مقابله با کم فروشی و بهبود کیفیت نان مطرح کرد. این طرح در ۴ استان کشور با رضایت شهروندان اجرا شد و نتایج خوبی هم از آن در این استان‌ها گرفته شد.
اگرچه طرح نان کیلویی سال‌هاست در نانوایی‌های صنعتی اجرا می‌شود و مردم نسبت به این موضوع رضایت دارند، کارشناسان معتقدند امکان اجرای این طرح در نان‌های سنتی هم ممکن است و جلوی کم فروشی را می‌گیرد.
با فروش کیلویی نان، علاوه بر جلوگیری از کم‌فروشی، جلوی فروش آرد یارانه‌ای که حق مردم است را نیز می‌گیرد.
اگرچه ممکن است برخی از نانوایی‌ها با پخت خام برخی از نان‌ها مانند سنگک و نان بربری، نان را با وزن سنگین‌تری بفروشند، اما ضرورت پایش از سوی متولیان باید افزایش یافته و به طور حتم مشتری یک بار فریب خورده و دیگر طالب نان خام و خمیر نخواهد بود.