## تابستان داغ، پاییز خشک، و زنگ خطری برای آینده
تابستان امسال، مانند آتش بود و داغی آن، مثل چیزی که سخت بتوان تحمل کرد، در حافظه همه ما حک شده است. گرما در تهران به ۴۱ تا ۴۲ درجه سانتیگراد رسید و این گرما برای هفته ها باقی ماند و زندگی را سخت و طاقت فرسا کرد. در برخی استان ها، دما حتی به ۵۰ درجه و بیشتر از آن هم رسید! اما این گرما فقط مشکل ما و منطقه ما نبود، بلکه دمای متوسط تابستان امسال در جهان به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین دمای سال های ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۰ بود.
سازمان هواشناسی اعلام کرد که دمای هوای ایران هم از ابتدای سال زراعی جاری (مهر ۱۴۰۲) تا ۱۰ شهریور به طور میانگین ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. این افزایش دما مشکلات زیادی را به همراه داشته است.
در آن گرمای طاقت فرسا، انسان برای پاییز پربارش دلش شور می زند. آرزو می کند آسمان ابری شود و باران پاییزی با ترنمی روحبخش ببارد و جانی تازه به او ببخشد. روزها را می شمرد تا به عروس فصل ها برسد. اما خبر بد این است که سازمان هواشناسی اعلام کرده است بارش های پاییز امسال کمتر از نرمال خواهد بود. یعنی انتظار می رود بارش هایی کمتر از نرمال و کمتر از میانگین بلندمدت در پاییز امسال در کشور به وقوع بپیوندد.
البته در این گزارش تاکید شده که کم بارشی به این معنی نیست که هیچ بارشی را شاهد نباشیم. بلکه مجموع بارش هایی که در این فصل به وقوع می پیوندد نسبت به میانگین بلندمدت پایین تر خواهد بود.
اما همه اینها زنگ خطری است که باید به آن توجه کنیم. در سال های نه چندان دور، چنین وضعیتی معنایی نداشت و هر فصلی در زمان خود و به صورت نرمال شروع می شد. اما اکنون دیگر جای فصل ها تغییر کرده است. پاییز دیگر آن پاییز دو یا سه دهه گذشته نیست که با نسیم ملایم و باران های نرم جانت را تازه می کرد. دیگر از برف های زیبا در زمستان خبری نیست. بهار هم گویی انگیزه ای برای عشوه گری برای طبیعت ندارد. تابستان را نگویم که گویی می خواهد انتقام فصل های دیگر را از انسان بگیرد. از این رو با تمام قدرت گرمای خود را پراکنده می کند تا به بشر بفهماند که باید عملکردش را در مقابل طبیعت درست کند. اگر به همین روال ادامه دهد، همه چیز را در حرارت خود ذوب می کند و از بین می برد.
این همان تاثیرات تغییر اقلیم است که مدتی است نقل مجالس علمی مرتبط با هواشناسی و محیط زیست شده است. حتی مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی اعلام کرد بررسی اهم شاخص های آب و هواشناسی در سه ماهه پایانی سال ۱۴۰۲ نشان می دهد که میانگین بارش در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن و میانگین بلندمدت، کاهش و متوسط دمای هوای کشور نیز نسبت به میانگین بلندمدت فصل زمستان، افزایش داشته است.
کمبود بارش در کنار افزایش دما، باعث شده که درجاتی از خشکسالی خفیف تا شدید در کشور ایجاد شود و ذخایر سدهای کشور در برخی از استان ها از جمله خراسان رضوی، فارس، کرمان و مرکزی در شرایط نامطلوبی قرار گیرند. بررسی شاخص های مهم آب و هواشناسی کشور نشان می دهد میانگین بارش کل کشور در سه ماهه زمستان سال ۱۴۰۲ نسبت به زمستان سال قبل از آن ۱۱ درصد کاهش یافته است. همچنین بارش این فصل نسبت به میانگین بارش بلندمدت زمستان ۸ درصد کمتر بوده و کشور در شرایط کم بارشی قرار داشته است.
همچنین میزان کل بارندگی کشور در ۶ ماهه اول سال آبی( ۱۴۰۲-۱۴۰۳ ) تا ۲۵ اسفندماه سال گذشته ۱۲۴ میلیمتر بوده که با توجه به این نسبت به سال آبی قبل از آن ۱۷ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۲۷ درصد کاهش داشته است.
همچنین نتایج گزارش ها نشان می دهد که در فصل زمستان سال گذشته تمامی استان های کشور دمایی بالاتر از میانگین دمای بلندمدت را تجربه کرده اند. در این فصل هیچ منطقه ای از کشور دمای نرمال یا کمتر از آن نداشته و میانگین دما در مناطق مختلف کشور از ۱.۴ تا ۲.۸ درجه سانتیگراد بیشتر از نرمال بوده است، میانگین دمای کل کشور در زمستان ۱.۷ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین بلندمدت بوده و اختلاف دما در مناطق مرکزی، جنوب و جنوب شرق بیشتر از سایر مناطق کشور بوده است. با توجه به اینکه پاییز سال گذشته نیز یکی از گرمترین فصول پاییز ثبت شده بود، تداوم این افزایش دما در فصل زمستان، بر کاهش ذخیره برف کشور در فصول سرد سال اثرگذار بوده است.
همه اینها یعنی که انسان در استفاده از طبیعت و منابع موجود در آن زیاده روی کرده و همه را به آستانه ها رسانده است. طبیعت خودبه خود توان خودپالایی و سازگاری با شرایط را دارد اما این توان هم حدی دارد. وقتی از مرزها عبور کند دیگر طبیعت هم وا می دهد و دودش به چشم ما انسان ها می رود. اتفاقی که در چند سال اخیر شاهد آن هستیم و همین گزارش مجلس هم نتیجه این عملکرد است که باید فکری به حال آن کرد.
بر این اساس برای اولین بار موضوع تغییر اقلیم در برنامه هفتم توسعه کشور آمده و کاهش اثرات آن تاکید شده است. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: اینکه برای اولین بار موضوع تغییر اقلیم در برنامه هفتم توسعه آمده جای امیدواری دارد و به نظر می رسد نه تنها سازمان حفاظت محیط زیست بلکه تمام سازمان ها و نهادها باید برای کاهش اثرات این پدیده پای کار بیایند و برای آن برنامه ریزی کنند.
صدیقه ترابی تاکید کرد: باید اثرات کاهش تغییر اقلیم جزو اولویت های اصلی کشور باشد چون کشور ما به صورت عادی و بدون در نظر گرفتن اثرات تغییر اقلیم هم تحت تاثیر شرایط خشکسالی است چون جزو کشورهای خشک و نیمه خشک هستیم، بنابراین تغییر اقلیم به این دلیل روی ما اثر بیشتری داشته است، در واقع با ۲ موضوع مواجه بودیم یکی بحث خشک بودن منطقه و دوم موضوع توسعه کشور است، در دهه های گذشته در کشور شاهد توسعه های خوبی در بخش های مختلف بودیم که خواهی نخواهی پیامدهایی به همراه داشته است.
وی اظهار داشت: باید مشابه تمام دنیا از تجارب بخش های مختلف استفاده کنیم، برنامه ریزی های ما در راستای کاهش اثرات تغییر اقلیم و پیامدهای آن باشد، البته باید به این نکته توجه کنیم به رغم تمام فعالیت ها و اقدامات پیش بینی شده در دنیا برای کاهش گازهای گلخانه ای و تاثیرات تغییر اقلیم، نباید انتظار داشته باشیم زودتر از ۳۰ سال آینده شاهد روند کاهشی این اثرات باشیم.
ترابی با اشاره به اینکه حتی ممکن است با یک روند روبه رشد مواجه شویم، ادامه داد: به نظر اثرات تغییر اقلیم بسیار واضح قابل دیدن است، یعنی همه مردم افزایش درجه حرارت و کاهش بارش را حس می کنند بنابراین یک الزام است که ما حتما از تجربیات مطالعاتی که در دنیا انجام شده و کارهایی که در داخل کشور صورت گرفته، برای کاهش اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم استفاده و در همان راستا برنامه ریزی کنیم.
وی با توضیح بیشتر درباره این موضوع اظهار داشت: اگر به سناریوهای انتشار گازهای گلخانه ای که مرتب توسط سازمان های بین المللی منتشر می شوند نگاه کنید می بینید که همه آنها تا حدود ۳۰ سال آینده یک روند افزایشی را نشان می دهند، چند سناریوی اصلی است که تاکید دارد اگر تمام کشورها به تعهدات خود در راستای کاهش گازهای گلخانه ای به طور کامل عمل کنند در آن صورت می توانیم انتظار داشته باشیم که به ازای سناریوهایی که فعالیتی را انجام داده اند با کاهش گازهای گلخانه ای مواجه باشیم.
ترابی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست هم یک عضو از مجموعه نهادهای دولتی است و به تنهایی قادر به اجرای برنامه های کاهش اثرات تغییر اقلیم نیست، باید تمام نهادها کمک کنند تا برنامه ریزی ها پیش رود، نکته مهم دیگر این است که باید توانمندسازی و آگاهی رسانی به مردم تقویت شود و از مردم بخواهیم در کارها همکاری داشته باشند؛ گاهی کارهای کوچک می تواند اثرات بزرگی برجای بگذارد، بنابراین وقتی کارها به صورت گروهی انجام شود قطعا اثربخش تر و پایدارتر خواهد بود.
وی درباره عضویت ایران در اصلاحیه کیگالی که در زمینه کاهش تخریب لایه ازن در راستای انتشار گازهای گلخانه ای فعالیت می کند اظهار داشت: اصلاحیه کیگالی در دولت تصویب شده و اکنون منتظر تصویب آن در مجلس شورای اسلامی هستیم و این موضوع را پیگیری می کنیم که هرچه زودتر تصویب شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: اصلاحیه کیگالی در راستای پروتکل مونترال یک سابقه ۳۵ ساله دارد که به موضوع حفاظت از لایه ازن و پیامدهای تغییر اقلیم می پردازد، ما هم از هر اقدامی که منجر به کاهش اثرات تغییر اقلیم شود سود می بریم و قطعا همکاری می کنیم، ایران به عنوان یکی از کشورهای کره زمین از این روند بهره مند خواهد شد لذا با جدیت پیگیری می کنیم که زودتر به نتیجه برسد.
