در شب ۳۱ شهریور، حادثه‌ای تلخ در معدن زغال‌سنگ طبس رخ داد. انفجاری مهیب به دلیل وجود گاز متان در یکی از تونل‌ها، جان بسیاری از کارگران را گرفت. این حادثه در عمق ۲۵۰ متری و در بخش‌های B و C معدن اتفاق افتاد. در زمان وقوع حادثه، ۶۹ کارگر مشغول کار بودند. تاکنون ۳۲ کارگر جان خود را از دست داده‌اند و ۲۴ نفر با تلاش تیم‌های امدادی نجات یافته‌اند. اما ۱۸ نفر هنوز در تونل‌ها محبوس هستند و احتمال افزایش تعداد قربانیان وجود دارد.
پس از این حادثه، رئیس‌جمهور دستور بررسی فوری و رسیدگی به علت حادثه و برخورد قاطع با مقصران را صادر کرد. رئیس قوه قضائیه نیز دستور داد تا ابعاد حادثه به سرعت بررسی شود و با مقصران احتمالی برخورد قانونی صورت گیرد. رئیس دادگستری خراسان جنوبی نیز قول داد که به دقت ابعاد حادثه را بررسی کرده و با خاطیان برخورد لازم انجام شود.
دلایل حادثه معدن زغال‌سنگ طبس
متاسفانه حوادث در معادن زغال‌سنگ کشور کم نیستند. فعالان معدنی بر این باورند که از مهمترین چالش‌ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- ایمنی پایین معادن: بسیاری از معادن زغال‌سنگ به دلیل عدم رعایت استانداردهای ایمنی، شرایط کار خطرناکی دارند. عدم به‌کارگیری تکنولوژی روز و استفاده ناکافی از ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های نوین در بهره‌برداری از معادن، این مشکل را تشدید می‌کند. این موضوع حتی کیفیت کنسانتره زغال‌سنگ تولیدی را نیز تحت تأثیر قرار داده و مشکلات زیادی را برای معدن‌کاران و مصرف‌کنندگان ایجاد کرده است.
۲- ویژگی‌های زمین‌شناسی خاص: شرایط زمین‌شناسی خاص معادن زغال‌سنگ ایران به پیچیدگی‌های استخراج و تولید دامن می‌زند. در نتیجه باید همواره از تجهیزات روز و دانش فنی بالا استفاده شود.
متاسفانه هر سال با بروز حوادثی مانند انفجارمعدن زغال‌سنگ طبس ، مشکلات معادن زغال‌سنگ بار دیگر مطرح می‌شوند. مسئولان وعده‌های متعددی برای حل آنها می‌دهند. اما در عمل، حمایت‌های لازم از این معادن صورت نمی‌گیرد و جان کارگران همچنان در خطر است.
مسئولان باید پاسخگوی حادثه معدن زغال‌سنگ طبس باشند
بیژن پناهی زاده معاون معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ضمن تسلیت به مردم ایران و خانوادههای معدن زغال‌سنگ طبس با اشاره اینکه معادن زیرزمینی از نظر ایمنی با معادن روزمینی متفاوت است، گفت: در این معادن رگهای زغال سنگ باید حفر شوند که در داخل تپل انجام می‌شود. گاز متان در تونل معادن وجود دارد. به همین دلیل در مناطقی مانند طبس که چند معدن زغال‌سنگ وجود دارد باید یک مرکز ایمنی یا امداد و یک مرکز نظارت زیر نظر وزارت صنعت در آنجا وجود داشته باشد.
پناهی زاده با تاکید بر اهمیت وجود مرکز هلال احمر در نزدیکی معادن طبس تصریح کرد: این معادن به دلیل شرایط خاصی که دارند هر لحظه ممکن شاهد اتفاقی باشند. از طرف دیگر کوچکترین اهمال و اشتباهی ممکن است جان پرسنل را به خاطر بیفتد. متاسفانه در سال‌های اخیر در زمینه ماشین‌آلات و ایمنی اقدامی انجام نشده است. از طرف دیگر برای ماشین آلات معادنی که در مسیر توسعه کشور از آنها استفاده می شود سخت‌ترین شیوه تعرفه بندی گمرکات در نظر گرفته شده است. در مقابل رانت تولید داخل برای این ماشین آلات ایجاد شده است.
معاون معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران گفت: در شرایط کنونی تولیدکنندگان ماشین آلات معدنی داخلی قطعات چینی را در داخل کشور ایمیل می‌کنند و حتی گرانتر از ماشین آلات ژاپنی به فروش می‌رسند. به دلیل این مشکلات معادن کشور هم اکنون با ماشین آلات و تجهیزات قدیمی مجبور هستند کار کنند.
او تصریح کرد: مسئولانی که به دلیل این وضع محدودیت ها ممنوعیت ایجاد کرده‌اند باید پاسخگوی این اتفاقات باشند. وزارت صنعت، معدن و تجارت به بهانه‌های واهی جلوی تجهیزات روز را گرفته‌اند. اما برای خوشایند چند شرکت داخلی ممنوعیت واردات تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی را ایجاد کرده‌اند.
پناهی زاده تصریح کرد: در چنین حوادثی که اتفاق می‌افتد همه دنبال مقصر هستند. هرچند سهل‌انگاری یک پرسنکل احتمال دارد جان صدها کارگر را به خطر بیاندازد اما گاهی بروز چنین حوادثی به دلیل وجود گاز متان، ریزش و… اجتناب ناپذیر است. اما باید با استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات روز خسارت‌ها را به حداقل رساند.
این کارشناس معدن اظهار کرد: پیش از این حوادث مشابهی در معدن گلستان رخ داد اما این حادثه به فراموشی سپرده شد. در شرایط کنونی چنین حادثه‌ای بیشترین خسارت به معدنکار وارد شده‌است.
پناهی زاده تصریح کرد: مسئولان فنی نظام مهندسی معدن در داخل دفتر خود نشسته‌اند درحالی
که یکی از مسببین این حادثه مسئولان فنی نظام مهندسی است. در واقع اینها فقط به دنبال حق و حقوق مسئولان فنی هستند. درحالی که باید در حوادث پاسخگو باشند.
دلیل حادثه معدن زغال‌سنگ طبس چیست
بهرامن رییس خانه معدن با اشاره به اینکه معدن زغال‌سنگ طبس از ۳۰ سال پیش فعالی دارد، گفت: این معدن حدود ۵۰۰ تن در سال ذغال مورد نیاز فولاد کشور را تامین می کرد و تا کنون هیچگونه حادثه‌ای نداشته است. اما گازی ناشناخته پشت یک ذخیره سی سانتی وجود داشته و تجهیزات سنسور نتوانسته این گاز را شناسایی کنند.
او تصریح کرد: چند سال پیش در ترکیه نیز حادثه‌ای مشابه در ترکیه به وجود آمد و خسارت سنگینی ایجاد کرد. این گاز توسط تیم فنی شناسایی نشده است. از طرف دیگر این بخش از معدن قرار بوده استخراج و تخریب شود و عملیات جدید اکتشافی در این منطقه انجام شود.
رییس خانه معدن ایران افزود: معدن طبس یکی از بهترین معادن بخش خصوصی بود. این معدن سنبل کار معدنی است.
ایمیدرو هیچگونه حمایتی از معادن زغال‌سنگ نکرد
از جمله حوادث تلخ میتوان به انفجار معدن زغال‌سنگ یورت آزادشهر در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ اشاره کرد که جان ۴۲ کارگر را گرفت. پس از این حادثه، حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، دستورات لازم برای رسیدگی به وضعیت پرسنل و شناسایی مقصران را صادر کرد. اما با گذشت چند سال، فعالان این حوزه می‌گویند که هیچ‌یک از وعده‌ها به مرحله عمل نرسیده و ایمیدرو هیچگونه حمایتی از معادن زغال‌سنگ نکرده است.
به نظر می‌رسد اراده‌ای برای حمایت از معدن زغال‌سنگ طبس وجود ندارد و فعالان این حوزه ناچارند در سخت‌ترین شرایط به کار ادامه دهند.بهبود ایمنی معادن زغال‌سنگ نیازمند رویکردهای چندجانبه و جامع است.
برخی از راهکارها کاهش حوادث معدن زغال‌سنگ طبس
1. توسعه و به‌کارگیری فناوری‌های نوین: استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و به‌کارگیری تجهیزات و تکنولوژی‌های روز دنیا برای کاهش خطرات و بهبود فرآیندهای استخراج اهمیت بالایی دارد. همچنین سیستم‌های مانیتورینگ و نصب حسگرها و سیستم‌های نظارتی برای شناسایی خطرات بالقوه و پیشگیری از حوادث راهگشاست.
2. آموزش و آگاهی‌افزایی: برگزاری دوره‌های آموزشی و آموزش مداوم برای کارگران در زمینه ایمنی و روش‌های کار ایمن موثر است. توسعه فرهنگ ایمنی که در آن آگاهی از خطرات و رعایت ایمنی در اولویت قرار می‌گیرد گیرد.
3. ارتقاء استانداردهای ایمنی: تدوین و اجرای استانداردهای جدید و به‌روزرسانی و اجرای استانداردهای ایمنی متناسب با شرایط معادن زغال‌سنگ. همچنین بازرسی‌های منظم برای اطمینان از رعایت استانداردها به جلوگیری از این حوادث کمک می کند.
- بهبود شرایط کار: ایجاد زیرساخت‌های مناسب و بهبود شرایط محیط کار از جمله تهویه مناسب، نورپردازی فضای کار و توجه به بهداشت و درمان فراهم کردن خدمات بهداشتی و درمانی برای کارگران آسیب را به حداقل می‌رساند.
- توسعه برنامه‌های ایمنی: تدوین و اجرای برنامه‌های مدیریت بحران برای مقابله با حوادث ناگهانی و برگزاری تمرینات و شبیه‌سازی‌های واقع‌گرایانه برای آماده‌سازی کارگران در مواقع اضطراری اهمیت بالایی در کاهش خسارات در زمان حادثه دارد.
- همکاری با نهادهای دولتی و خصوصی:همکاری با نهادهای دولتی برای تأمین بودجه و منابع لازم برای بهبود ایمنی و دریافت مشاوره تخصصی در زمینه ایمنی معادن از شرکت های بخش خصوصی. اجرای این راهکارها میتوان به بهبود ایمنی معادن زغال‌سنگ و کاهش حوادث کمک کرد و شرایط کار را برای معدن‌کاران بهبود بخشید.
فناوری‌های نوین در حوزه ایمنی معادن
فناوری‌های نوین در حوزه ایمنی معادن زغال‌سنگ به‌طور چشمگیری در حال تحول هستند و می‌توانند به کاهش خطرات و بهبود شرایط کاری کمک کنند.
سیستم‌های مانیتورینگ و حسگرهای گاز برای شناسایی و پیشگیری از تجمع گازهای خطرناک مانند متان و دی‌اکسید کربن موثر است.
حسگرهای لرزه‌ای نیز برای تشخیص فعالیت‌های لرزه‌ای و پیش‌بینی انفجارها بکار گرفته می شوند.
دوربین‌های مدار بسته و پهپادها نیز از دیگر ابزارهایی هستند که برای نظارت بر فعالیت‌های کارگران و شناسایی خطرات در زمان واقعی استفاده می‌شوند. درواقع پهپادها برای بازرسی و نقشه‌برداری از مناطق صعب‌العبور و شناسایی نقاط خطرناک کاربرد دارند. از این طریق شبیه‌سازی شرایط زیرزمینی و پیش‌بینی رفتار مواد و گازها قابل انجام است.
سیستم‌های ارتباطی پیشرفته مانند رادیوهای دیجیتال برای ارتباط سریع و مؤثر بین کارگران و مدیریت در شرایط بحرانی برای اقدام سریع استفاده می‌شود. همچنین توسعه نرم‌افزارهای مدیریت ایمنی برای ارسال هشدارها و اطلاعات ایمنی به کارگران در زمان واقعی باید در دستور کار قرار گیرد. چراکه نرم‌افزارهای پیش‌بینی خطر آنالیز داده‌ها و پیش‌بینی حوادث احتمالی بر اساس شرایط محیطی و فعالیت‌های معدن را انجام می دهند.
تجهیزات خودکار و رباتیک
از دیگر تجهیزاتی است که برای انجام وظایف خطرناک مانند حفاری و بارگیری، کاهش نیاز به حضور کارگران در مناطق پرخطر استفاده می شود. درواقع ربات‌های زیرزمینی برای بازرسی و شناسایی خطرات در عمق معادن بکار گرفته می شوند.
سیستم‌های تهویه خودکار برای کنترل و بهبود کیفیت هوا در تونل‌ها و جلوگیری از تجمع گازهای خطرناک از دیگر اقدامات پیشگیرانه است.
پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در معادن زغال‌سنگ
استفاده از این فناوری‌ها میتواند به بهبود ایمنی و کاهش حوادث در معادن زغال‌سنگ کمک کند و شرایط کاری را برای معدن‌کاران بهبود بخشد.
پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در معادن زغال‌سنگ با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. خرید و نصب تجهیزات و فناوری‌های جدید نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجهی است که ممکن است برای بسیاری از معادن مقرون به صرفه نباشد. از طرف دیگر کارگران و مدیران ممکن است با فناوری‌های جدید آشنا نباشند و نیاز به آموزش و مهارت‌های جدید دارند که این امر زمان‌بر و پرهزینه است.
برخی معادن ممکن است زیرساخت‌های کافی برای پیاده‌سازی فناوری‌های جدید را نداشته باشند، از جمله دسترسی به اینترنت پرسرعت یا منابع انرژی پایدار. همچنین فرهنگ سازمانی و عادت‌های کاری ممکن است مانع پذیرش فناوری‌های نوین شود. برخی کارگران ممکن است نسبت به تغییرات مقاومت کنند. زیرا فناوری‌های جدید ممکن است دارای پیچیدگی‌های فنی زیادی باشند که میتواند پیاده‌سازی و نگهداری آنها کار را دشوار کند.
بنابراین نیاز به همکاری و هماهنگی بین نهادهای دولتی به ویژه ایمیدرو و نظام مهندسی معدن است.
عدم وجود سیاست‌های حمایتی و انگیزشی از سوی دولت برای پیاده‌سازی فناوری‌های جدید میتواند به عنوان یک مانع عمل کند. از طرف دیگر بخش خصوصی با افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال، نگرانی‌های بیشتری درباره امنیت داده‌ها و حفاظت از اطلاعات شخصی و سازمانی دارند.
با شناسایی و مدیریت این چالش‌ها، میتوان فرآیند پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در معادن زغال‌سنگ را تسهیل کرد و به بهبود ایمنی و کارایی این معادن کمک نمود.
راهکار کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در معادن
شراکت با دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی و همکاری با نهادهای علمی برای توسعه راهکارهای کم‌هزینه و کارآمد و استفاده از تجربیات و دانش سایر معادن برای کاهش هزینه‌های تحقیق و توسعه موثر است.
استفاده از برنامه‌های سرمایه‌گذاری دولتی یا خصوصی برای تأمین مالی پروژه‌های فناوری و درخواست وام‌های کم‌بهره از بانک‌ها یا مؤسسات مالی برای تأمین منابع مالی برای تامین این فناوری باید در اولویت معادن قرار داشته باشد.
استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهای متن باز که هزینه‌های لایسنس را کاهش می‌دهند. همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارگران و مدیران در محل با استفاده از منابع و تخصص‌های داخلی برای کاهش هزینه‌ها میتواند برای معادن کوچک راهگشا باشد.
پیاده‌سازی فناوری‌ها به‌صورت مرحله‌ای و تدریجی برای کاهش هزینه‌های اولیه و مدیریت ریسک و ارزیابی نتایج هر مرحله و بهینه‌سازی فرآیندها، خرید تجهیزات و ماشین‌آلات دست دوم یا بازسازی شده به‌منظور کاهش هزینه‌ها. تشکیل کنسرسیوم‌های مشترک برای به اشتراک‌گذاری هزینه‌ها و منابع و استفاده از تحلیل‌های داده برای شناسایی نقاط ضعف و بهینه‌سازی فرآیندها برای کاهش هزینه‌ها میتوان بکار گرفت.
با اجرای این راهکارها، معادن زغال‌سنگ می‌توانند هزینه‌های پیاده‌سازی فناوری‌های نوین را کاهش دهند و در عین حال ایمنی و کارایی را بهبود بخشند.
کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی فناوری‌های نوین در معادن زغال‌سنگ میتواند از طریق چندین راهکار مؤثر انجام شود:
معادن زغال سنگ ایمن در جهان
چندین معدن موفق در سراسر جهان وجود دارند که با پیاده‌سازی راهکارهای نوین توانسته‌اند به بهبود ایمنی، کارایی و کاهش هزینه‌ها دست یابند. در زیر به برخی از این نمونه‌ها اشاره می‌شود:
معدن زغال‌سنگ یورت آزادشهر پس از حادثه انفجار در سال ۱۳۹۶، تغییرات اساسی در ایمنی و فناوری‌های این معدن انجام شد. با به‌کارگیری سیستم‌های مانیتورینگ و آموزش‌های مستمر، ایمنی کارگران بهبود یافت.
معدن زغال‌سنگ Black Thunder آمریکا با همکاری دیگر معادن محلی تجهیزات را به‌صورت مشترک خریداری کرده و هزینه‌ها را کاهش داده است. سیستم‌های خودکار برای استخراج و بارگیری زغال‌سنگ به‌کار گرفته شده که باعث افزایش کارایی و کاهش خطرات انسانی شده است.
معدن زغال‌سنگ WCM استرالیا با اجرای برنامه‌های آموزشی مستمر برای کارگران، توانسته است فرهنگ ایمنی را تقویت کند و حوادث را کاهش دهد. سپس با پیاده‌سازی تجهیزات پیشرفته و سیستم‌های مانیتورینگ به بهبود ایمنی و کارایی کمک کرد.
معدن زغال‌سنگ Grassy Mountain کانادا با کمک دانشگاه‌ها توسعه فناوری‌های جدید و فرآیندها را بهبود بخشید. استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده برای تحلیل و بهینه‌سازی عملیات استخراج از دیگر اقدامات این معدن برای کاهش هزینه ها استفاده کرد.
معدن زغال‌سنگ تپه باستان چین با استفاده از حسگرها و سیستم‌های هوشمند، توانسته است ایمنی را بهبود بخشد و حوادث را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد. جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای بهبود فناوری و ایمنی از مهمترین اقدامات مدیران این معدن بوده است.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که با پیاده‌سازی راهکارهای موثر و استفاده از فناوری‌های نوین، معادن قادر به بهبود ایمنی و کارایی خود هستند و می‌توانند هزینه‌های عملیاتی را کاهش دهند.
پیاده‌سازی راهکارهای نوین در معادن زغال‌سنگ با چالش‌های متعددی مواجه است که میتواند بر اثر بخشی این تلاش‌ها تأثیر بگذارد.